Synagoga (głaz upamiętniający)

Opis obiektu

Pomimo dużego wkładu społeczności żydowskiej w rozwój kulturalno-ekonomiczny Gubina, obecnie nie zostało po niej w przestrzeni publicznej zbyt wiele śladów – te z czterech istniejących, czyli symboliczne kamienie brukowe, żydowski cmentarz, kuczka oraz głaz po synagodze są w niej niewystarczająco widoczne.

Ten ostatni to średnich rozmiarów kamień z wygrawerowaną gwiazdą Dawida, ustawiony w miejscu zniszczonej podczas Nocy Kryształowej niewielkiej synagodze z 1878 roku. Głaz położono tuż obok rozłożystego kasztanu, w środku wypełnionego gruboziarnistym żwirem rzecznym okręgu, do którego wiedzie od ulicy Dąbrowskiego alejka otoczona krzewami. Asemble wkomponowane zostało w cichy teren zielony, tuż obok Lubszy, nadając temu miejscu melancholijny charakter. Przed wejściem na ścieżkę. Staraniem Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Gubińskie, ustawiono tablicę informacyjną. 

Historia obiektu

Pierwsze oficjalne wzmianki dotyczące ludności żydowskiej w Guben sięgaja już początków XIV wieku, kiedy to społeczność ta była otoczona w tym mieście ochroną wojewody. Niedługo później, bo od lat 1348-1351, gdy to na terenie całej Europy dochodziło do pogromu Żydów, obwinianych za wybuch czarnej śmierci, liczba ta spadła znacząco. Przez kolejne pół tysiąclecia gubeńscy Żydzi zamieszkiwali przede wszystkim wschodni kraniec miasta, gdzie z czasem powstała ulica Żydowska (niem. Judenstraße). Wraz z postępującą rewolucją industrialną, do Guben zaczęło przybywać coraz więcej przedstawicieli  społeczności żydowskiej, której liczebność zaczęła wzrastać odnotowywalnie w 1841 roku. W 1849 roku założono gminę żydowską, w której skład wschodziły poza Guben miasta Żary (niem. Sorau), Lubsko (niem. Sommerfeld) i Przybrzeg (niem. Fürstenberg (Oder)). Zbudowana w 1837 roku niewielka bożnica nie była w stanie pomieścić dynamicznie rosnącej ilości wiernych. Z tego względu w 1878 roku  wybudowaną niewielką, dwukondygnacyjną synagogę przy Kastaniengraben 16 (obecnie ul. Dąbrowskiego 26).

Działkę pod bożnicę wybrano nieprzypadkowo: jej geograficzne ustawienie, pozwalało na wybudowanie budynku w taki sposób, aby znajdująca się w głównej sali modlitw Aron ha-kodesz, tzw. święta skrzynia ze zwojami Tory, ustawiona była przy wschodniej, zwróconej ku Jerozolimie i Świątyni Jerozolimskiej, ścianie. Po środku znajdowała się bima, z której czytano Torę; za mównicą ustawione były miejsca siedzącena. Na pierwszym piętrze natomiast znajdowało się mieszkanie rabina, gminna szkoła religijna i według niektórych źródeł również i biblioteka. Ostatnim rabbi w gubeńskien bożnicy był Siegfried Winterberg, zamieszkały przy Pfingstberg 26. Jak dokładnie wyglądała bożnica - nie wiadomo.

W nocy z 9. na 10. listopada Naziści podpalili synagogę i zdewastowali jej wnętze, wyrzucając Torę na ulicę. Wraz z nią, zdewastowane zostały sklepy i domy semitów - sami ludzie bici, torturowani, a niektórzy wywiezieni w ramach "ochrony" (niem. Schutzhaft) do obozów koncentracyjnych. Trzeba pamiętać, że pogrom ten nie był odosobnionym wydarzeniem, a częścią prześladowań Żydów, których zintensyfikowanie rozpoczęła się od dojścia Nazistów do władzy na początku lat 30. Pod koniec 1939 z 202 Żydów przebywało na terenie Guben tylko 39. Shoę przeżyło tylko 2 z nich. Wydarzenia Nocy Kryształowej jak i kolejne lata II wojny światowej w zamierzony sposób wytarły wiele dowodów istnienia społeczności żydowskiej w gubeńskien przestrzeni publicznej. Po synagodze nie pozostało żadne zdjęcie. Zrujnowany budynek został przejęty pod koniec 1941 roku przez Wspólnotę Misyjnę Kościoła Metodystów (niem. Missionsgemeinde der Methodistenkirche). Cztery lata poźniej, prawdopodobnie podczas walk o Guben, bożnica uległa kompletnemu zniszczeniu.

W 60. rocznicę Nocy Kryształowej, 9. listopada 1998 roku, mieszkańcy Guben i Gubina postawili w miejscu synagogi głaz z niedużą tablicą pamiątkową, wkomponowany w nieduże założenie parkowe.

W 2008 roku za sprawą starań Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Gubińskiej, anonimowy do tej pory pomnik został uzupełniony o tablicę informacyjną.

Ul. Dąbrowskiego 26, 66-620 Gubin, Polska

Synagoga: 1878 rok, częściowo zniszczony w Noc Kryształową z 9 na 10 listopada 1938, całkowicie zniszczony pomiędzy lutym a kwietniem 1945 roku. Tego samego roku calkowicie rozebrany.

Kamień: 9. listopada 1998

Tablica informacyjna: 2008

Cały teren włącznie z ścieżką: ok. 50m²

Teren dostępny całą dobę